Roman Kramsztyk „Gitarzysta” albo „Śpiewak z gitarą”
przed 1923 (?)
Materiał: płótno
Technika: olej
Wysokość [mm]: 128
Szerokość [mm]: 957
Lokalizacja: Warszawa [?]
„Gitarzysta” – powstał najprawdopodobniej przed 1923 rokiem w Warszawie. Stanowi jeden z najlepszych przykładów fascynacji Kramsztyka postimpresjonistyczną twórczością Paula Cézanne’a, z którego dziełami mógł się bezpośrednio zetknąć w Paryżu. Obraz nosi również alternatywny tytuł „Śpiewak z gitarą”; być może jest to portret Józefa Ursteina [1] (1884-1923), warszawskiego śpiewaka i konferansjera, związanego z teatrem Qui Pro Quo.
***
Roman Kramsztyk (ur. 18 sierpnia 1885 w Warszawie, zm. 6 sierpnia 1942 w Warszawie) – malarz i rysownik, jeden z najbardziej znanych artystów dwudziestolecia międzywojennego.
Urodził się w 1885 roku w Warszawie w zasymilowanej żydowskiej rodzinie, zaangażowanej w działalność polityczną. W 1903 roku rozpoczął studia w krakowskiej ASP w pracowni Józefa Mehoffera, uczył się także m.in. w Monachium.
Przez lata mieszkał w Paryżu (1910–1914 oraz 1922–1939). Jego prace wystawiano m.in. w Barcelonie, Berlinie, Pradze, Edynburgu i Nowym Jorku. Co roku przyjeżdżał do Polski i tu właśnie zastał go wybuch II wojny światowej. W listopadzie 1940 roku znalazł się w getcie. Dzięki przyjaciołom miał propozycje ucieczki z getta i ukrywania się po stronie aryjskiej – nie skorzystał z nich. Trudno jednoznacznie określić, dlaczego. Zginął w czasie pierwszej akcji likwidacyjnej w sierpniu 1942 roku.
Zawsze uważał się za Polaka. Do wybuchu II wojny światowej motywy żydowskie nie pojawiły się w jego twórczości. Tym niemniej prasa endecka w recenzjach z wystaw wypominała mu zawsze jego żydowskie pochodzenie.
Jest bohaterem poematu Jacka Kaczmarskiego „Kredka Kramsztyka”, utwór ten, do własnej muzyki, wykonywał Przemysław Gintrowski.
https://cbj.jhi.pl/?q=Kramsztyk+Roman
https://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Kramsztyk
https://culture.pl/pl/tworca/roman-kramsztyk
Przejmująca relację ze śmierci Romana Kramsztyka w warszawskim gettcie:
https://www.jhi.pl/…/2016-08-18-niech-pan-im-powie-zeby…
[1]
Józef Urstein ps. ps. Pikuś, Ursz-Urstein, Pipman (19 III 1886 – 7 X 1923 Warszawa) – aktor.
Ukończywszy gimnazjum w Warszawie rozpoczął studia prawnicze na miejscowym uniwersytecie występując równocześnie jako piosenkarz na koncertach prywatnych. W 1913 występował w Łodzi w teatrze Bi-Ba-Bo, w 1914 odbywał tournee po Małopolsce. W czasie występów w Zakopanem został aresztowany, następnie jako poddany rosyjski musiał wyjechać do Wiednia. Ukończył tam kursy handlowe oraz zorganizował teatr dla uchodźców z Galicji. Od 1917 występował w warszawskim teatrze Miraż, w lecie 1919 gościnnie w Płocku, Włocławku i Krynicy, potem w warszawskim teatrze. Qui Pro Quo, w 1921 w t. Miraż i Bagatela, od 1922 do końca życia w Qui Pro Quo. Wg L. Sempolińskiego był „niewysoki, z ogoloną głową, o wybitnie semickim wyglądzie, bardzo elegancko ubrany. Odnalazł swój styl i już po pierwszym występie w piosenkach szmoncesowych zdobył sobie duże uznanie publiczności”. Współpracował m.in. z Andrzejem Włastem, Zulą Pogorzelską. Wprowadził żydowski humor do kabaretu, wzorując się przede wszystkim na twórczości Fritza Grünbauma z Wiednia.Szczególnie popularne były tzw. monologi Pikusia, wygłaszane przez Ursteina przez telefon. Zmarł na serce w czasie przedstawienia rewii „Będzie lepiej”. Pochowany jest na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 44, rząd 2)