1881
olej na płótnie
65 x 54 [85 x 73,5 x 8]
Muzeum Narodowe w Warszawie

Aleksander Gierymski „Żydówkę z pomarańczami” namalował w roku 1881. Sam nigdy do końca nie był zadowolony z własnej pracy, obraz ten jednak oceniał jako udany i jeden ze swoich najlepszych. W korespondencji malarza znajdujemy takie oto stwierdzenie: „Żydówka była może najlepszym obrazem (…). Diablo plastyczna i kolorowa. Być może, że przesadzam, ale jeśli kiedy na serio wrócę do malarstwa, to dla mnie pozostaną tylko duże albo średnie figury – nic z pejzażu.”

Jest wiele przyczyn, dla których płótno to jest uznawane za arcydzieło. Jedną z nich to na pewno „wirtuozeria wykonania. Oczywiście malarstwo z kręgu realizmu powinno być wiernym zwierciadłem świata, niemniej jednak fotograficzna dokładność obrazu sięga granic hiperrealizmu, niespotykanych właściwie w ówczesnym malarstwie polskim. Mimo zakorzenienia w realiach warszawskich, od strony formalnej obraz zaliczyć należy bezwzględnie do wielkich dzieł (charakteryzującego się właśnie zamiłowaniem do hiperrealistycznej wierności) realizmu monachijskiego. Co zresztą naturalne zważywszy na fakt, że Gierymski tam się kształcił i tam głównie działał. Perfekcja wykonania osiąga poziom właściwy niemal wyłącznie największemu spośród realistów monachijskich, Wilhelmowi Leiblowi”.

Pomarańczarka została namalowana w Warszawie. Płótno przedstawia starą Żydówkę trzymającą w rękach dwa kosze wiklinowe. W jednym z nich bardzo widoczne są kolorowe pomarańcze. W tle płótna artysta ujął panoramę Skarpy Wiślanej, pokazanej za lekką mgłą od strony Powiśla. A. Gierymski nadzwyczajnie ukazał „kontrast między soczystością barw owoców, a całą gamą beżów, brązów i szarości stroju żydowskiej nędzarki”. Obraz zaliczany jest także do najważniejszych judaiców w dziejach polskiego malarstwa. W okresie kiedy dzieło powstawało, warszawscy Żydzi byli nieodłącznym elementem miejskiego folkloru i często stawali się bohaterami tego rodzaju twórczości. W Galerii Sztuki XIX Wieku możemy zobaczyć także i inne płótno artysty nawiązujące do tematu żydowskiego, a mianowicie Święto trąbek I, z 1884 roku.

Ciekawa jest też historia losów obrazu. Obraz został zrabowany przez Niemców z Muzeum Narodowego w Warszawie prawdopodobnie w 1944 roku, po upadku powstania warszawskiego. Płótno miało być licytowane w listopadzie 2010 roku na aukcji Kunst und Auktionshaus Eva Aldag w Niemczech, w Buxtehude pod Hamburgiem. Oferowano je z ceną wywoławczą 4,4 tys. euro. W katalogu aukcyjnym obraz opisano jako „zapewne obraz Gierymskiego”. Według marszandów, obecna właścicielka obrazu odziedziczyła go po babce, która w 1948 roku wyszła za mąż za przemysłowca i kolekcjonera z Düsseldorfu, posiadającego już wówczas obraz.

Obraz został wycofany z aukcji po interwencji polskiego resortu kultury i Prokuratury Okręgowej w Warszawie.

Negocjacje ze stroną niemiecką, mające doprowadzić do powrotu do Polski „Pomarańczarki” (znanej także jako „Żydówka z pomarańczami”) rozpoczęły się w grudniu 2010 roku. Ekspertyzy wskazały, że odnaleziony w Niemczech obraz Gierymskiego jest dziełem oryginalnym.

***

Ignacy Aleksander Gierymski (1850 Warszawa – 1901 Rzym) – polski malarz, przedstawiciel realizmu, prekursor polskiego impresjonizmu, luminista, rysownik

Aleksander urodził się 30 stycznia 1850 r. w Warszawie, tam też 17 lat później ukończył gimnazjum. Po roku nauki w warszawskiej Klasie Rysunkowej kontynuował studia w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. W tym okresie zaczął współpracować jako ilustrator m.in. z warszawskimi „Kłosami” i „Tygodnikiem Ilustrowanym”, z czasem również z niemieckimi i austriackimi czasopismami. W roku 1871 towarzyszył choremu bratu w podróży do Italii: w Wenecji i Weronie podziwiał włoskie malarstwo renesansowe, co miało niebagatelny wpływ na jego wczesne malarstwo. W kolejnych latach głównie przebywał w Rzymie, ale parokrotnie odwiedzał Warszawę, gdzie bliżej poznał Stanisława Witkiewicza i Antoniego Sygietyńskiego. To dzięki nim na łamach „Wędrowca” zaczął zamieszczać swoje ilustracje, przede wszystkim widoki ulic i zaułków miejskich, którym za sprawą realistycznego kadrowania nadawał charakter reportażu krajoznawczo-obyczajowego. Obrazy Gierymskiego, tworzone w okresie warszawskim, jak „Pomarańczarka”, „Brama na Starym Mieście”, „Przystań na Solcu”, „Święto Trąbek I”, „Piaskarze” i inne, ukazują sceny z życia biedoty Powiśla i Starówki. Początkowo jednak ta część twórczości Aleksandra Gierymskiego nie znalazła zrozumienia wśród polskich elit, dlatego niedoceniony artysta opuścił w 1888 r. Warszawę.

W kolejnych latach przebywał głównie w Niemczech i we Francji, a zmiana środowiska wpłynęła na przemiany w jego twórczości. Chętnie malował nokturny, w których skupiał się na niuansach barw wynikających z używania w miastach sztucznego oświetlenia nocą (np. nokturny monachijskie, ale też „Opera paryska w nocy”, „Zmierzch nad Sekwaną”). W tym czasie poznał także malarstwo impresjonistów, co nie pozostało bez wpływu na jego dalsze eksperymenty w zakresie światła i koloru.

Pod koniec 1893 r. przyjechał do Krakowa (prawdopodobnie w związku z propozycją objęcia katedry malarstwa w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych), w tym czasie odwiedzał też Włodzimierza Tetmajera w Bronowicach – tam powstały jego najważniejsze obrazy z tego okresu. W połowie 1894 r. znowu wyjechał za granicę i… już nie wrócił. Ostatnie lata życia spędził głównie w miastach włoskich, m.in. w Wenecji, Palermo, Weronie i Rzymie. I to właśnie w Wiecznym Mieście zmarł w wieku zaledwie 51 lat. Odszedł między 6 a 8 marca 1901 r., w szpitalu psychiatrycznym przy via Lungara. Został pochowany 9 marca 1901 r. na cmentarzu Campo Verano w Rzymie.

żródła:

https://niezlasztuka.net/…/pomaranczarka-i-dwa…/
https://culture.pl/…/pomaranczarka-gierymskiego-wrocila…
https://www.rp.pl/…/312279919-Zydowka-z-pomaranczami.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Gierymski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Żydówka_z_pomarańczami